„Ballady Beleriandu” to trzeci tom „Historii Śródziemia”, wydawanej przez Zysk i S-kę serii opracowanej przez Christophera Tolkiena na podstawie notatek ojca. Jak wcześniej, po więcej informacji o cyklu odsyłam do recenzji „Księgi zaginionych opowieści, części I”, tu pisząc wyłącznie o omawianym tomie.

„Legendy Beleriandu” to tak naprawdę dwa długie, choć nigdy nieukończone, poematy, „Ballada o dzieciach Hurina” oraz „Ballada o Leithian”. Pierwszy z nich opowiada historię Turina Turambara, znaną z >„Silmarillionu”„Księdze zaginionych opowieści, części II” tekstu „Turambar i Foalókë”. W oryginale jest to poemat aliteracyjny, pisany w szczególnym metrum, dzielącym każdy z wersów na dwie części. Tym samym nawiązuje formą do klasycznych tekstów staroangielskich czy skandynawskich takich jak „Beowulf” czy „Edda starsza”. Aliteracyjność oznacza po prostu, że kolejne wersy zawierają możliwie jak najwięcej wyrazów rozpoczynających się od tych samych czy też podobnych głosek.

Z kolei „Ballada o Leithian”, pisana już dużo prostszym, jedenastozgłoskowym metrum i rezygnująca z aliteracyjności, to historia związku Berena z Tinúviel, wzbogacona o rozmaite elementy dotyczące wcześniejszych wydarzeń, sięgających zarówno stosunkowo niedawno (na przykład do walki Morgotha z Fingolfinem), jak i opuszczenia Valinoru przez Noldorów.

W omawianym tomie obydwu poematom, powstającym (biorąc pod uwagę rozmaite wersje i uzupełnienia) przez ponad trzydzieści lat, towarzyszą bogate omówienia, pozwalające zrozumieć ewolucję opowieści, postaci czy nazw własnych Tolkienowego świata. Precyzja, z jaką syn pisarza rejestruje wszystkie modyfikacje, pozwala docenić niezwykłe skupienie jego ojca na wyborze konkretnych słów czy form imion. Jest ono szczególnie uderzające, jeśli weźmie się pod uwagę to, że poematy nie były tworzone z myślą o jakiejkolwiek publikacji. Tolkien pisał oba teksty do pewnego stopnia równolegle z „Silmarillionem”, odmienna forma opowieści skupia się jednak na innych aspektach. Niekiedy uzupełnia znane miłośnikom Śródziemia historie o dodatkowe elementy, związane choćby z poetyckimi opisami ostępów Doriathu czy przepastnych korytarzy Angbandu. Rytmiczność poetyckich wersji przygód Turina, Berena i Luthien pozwala poczuć atmosferę legendy, uwierzyć, że mamy do czynienia z opowieściami śpiewanymi i przekazywanymi między kolejnymi pokoleniami.

Przełożenie tekstów poematów to oczywiście gigantyczne wyzwanie. Zmierzyły się z nim Agnieszka Sylwanowicz oraz Katarzyna Staniewska (zgodnie z okładkową deklaracją ta druga była odpowiedzialna właśnie za tłumaczenie wierszy). Moim subiektywnym zdaniem częściej wychodziły z tego zadania obronną ręką w przypadku „Ballady o Leithian”, aliteracyjny charakter „Ballady o dzieciach Hurina” w polskiej wersji czasami się gubi. Biorąc jednak pod uwagę skalę problemu, pozostaje tylko skłonić czoła przed podjętym wysiłkiem.

Oprócz analizy kolejnych wersji dwóch poematów tom zawiera także ciekawy szkic historii (nieudanych) prób wydania „Ballady o Leithian” i „Silmarillionu” już w 1937 roku, bezpośrednio po sukcesie „Hobbita”, a także entuzjastyczną, a jednocześnie krytyczną analizę pierwszej części poematu o losach Berena i Luthien autorstwa Clive’a Staplesa Lewisa.